EdCrunch конференциясының негізін қалаушы білім беру индустриясына қалай ғашық болғанын, біздің мектептеріміздің негізгі проблемалары неде екенін және әлемде білім беру саласындағы қандай трендтер бар екенін айтып берді.
Нұрлан Қиясов, Астана қаласы, educator, @n.kiyasov
Қалыптасу туралы
Мен 10 жылдан астам уақыттан бері білім беруді дамытумен айналысып келемін. Бірақ бала кезімде менің қызметім осы саламен байланысты болады деп ойламаған едім. «Мектеп» немесе «университет» сияқты сөздерден көңіл күйім төмендеді. Өйткені мен оқуды ұнатпайтынмын.
Елдің дамуына үлес қосу үшін мен саясаттану мен халықаралық қатынастарға түскім келді. Әкеме рахмет. Ол мені сендірді, ел экономикасының қозғаушы күші инновациялар, жаңа технологиялар болатынын айтты. Сондықтан мен инженерия саласында білім алдым. Алдымен МИСиС университетінде оқыды, содан кейін «Нанотехнология» мамандығын таңдап, Кембридж университетіне кванттық физика факультетіне түстім.
Оқуды аяқтағаннан кейін қайтып келдім. Бізде Кремний алқабын құру әрекеті болды. Бірақ инновациялар, сондай-ақ венчурлік инвестициялар саласында жұмыс істеген соң мен барлығының негізі мен іргетасы — білім екенін түсіндім. Осы салаға тап болған соң мен оның ауқымын көрдім және сезіндім — ол қанша адамды қамтиды және мемлекет тарапынан инвестициялар қаншалықты жиі тиімсіз болып шығады. Елестетіп көріңізші, бүгінгі таңда білім нарығының көлемі жеті триллион долларды құрайды. Бұл саланың маңыздылығын және оның әсер ету дәрежесін асыра бағалау қиын. Білім беру саласында жұмыс істей бастағанда мен оған ғашық болдым.
Мен 10 жылдан астам уақыттан бері білім беруді дамытумен айналысып келемін
Бүгінгі таңда біздің холдинг үш бағыт бойынша жұмыс істейді. Біріншісі — Amansultan білім беру платформасы. Бұл жоба, онда әрбір мектеп тақырыбы интерактивті тапсырмалармен екі-үш минуттық анимациялық роликтер түрінде бейнеленеді. Жобаның мақсаты — мектеп бағдарламасын түсінуді жеңілдету және балаларды оқуға ғашық ету. Ресми тұсаукесер биылғы жазда өтеді. Бірақ бета-нұсқада біз ТМД нарығында жұмыс істеп жатырмыз. Қазақстанда 500-ге жуық, Ресейде 1000-нан астам мектеп қосылған.
Біздің қызметіміздің екінші бағыты — мұғалімдер мен директорларды оқыту. Біз педагогтардың біліктілігін арттыру институтын құрып жатырмыз. Көптеген зерттеулер мұғалімнің білім сапасына 90% әсер ететінін көрсетеді. Посткеңестік кеңістіктегі елдердің проблемаларының бірі — біз инфрақұрылымға, архитектураға, дизайнға немесе жабдықтауға қызығушылық танытып, мазмұнға инвестиция салуды ұмытамыз.
Үшінші бағыт — EdCrunch конференциясы, оны біз 10 жыл қатарынан өткізіп келеміз. Жыл сайын 300-ге жуық шетелдік спикерлерді, балалардың ерте дамуынан бастап жоғары білім мен корпоративтік оқытуға дейінгі білім берудің барлық сатыларының өкілдерін шақырамыз. Конференция арқылы біз дәлелденген оқыту әдістемелерін насихаттаумен айналысқымыз келеді. Бізде EdCrunch-тан сыныптар мен аудиторияларға» деген ішкі ұран бар. Біз мұғалімдердің шабыт алып, оқу процесіне жаңа құралдар мен сервистерді енгізуін қалаймыз.
Қазіргі білім туралы
ТМД-ның көптеген елдерінде білім беру саласындағы жағдай ұқсас. Көптеген проблемалар бар, бірақ оң нәрселер де бар. Мысалы, мектепте де, жоғары білім беруде де қамту артты. Өткен ғасырдың ортасында Кеңес Одағы оқушыларының жартысы ғана сегізінші сыныпты бітіріп, одан әрі оқуға азырақ кетті. 80-70 жылдары университеттерге түлектердің тек 20% ғана түсті. Бүгінде білім беру әлдеқайда қолжетімді болып отырғанын көріп отырмыз. Оқытудың барлық түрлерінің ұзақтығы 15-17 жасқа жетеді. Бұрын ол шамамен сегіз жылды құраған.
Осыдан 20 жыл бұрын Бірыңғай ұлттық тестілеудің пайда болуы, ол оқуға түсу кезінде университеттердегі сыбайлас жемқорлықты барынша жойып, барлық балаларға өмір сүру индексіне қарамастан тең мүмкіндік берді, менің ойымша, үлкен артықшылық. Оң өзгерістер әкелген тағы бір жаңалық — зияткерлік мектептер желісін құру.
Бұл сол кезде елге қажет болған жоба. Бүгінде біз көптеген білікті мамандарды, директорлар мен мұғалімдерді, зияткерлік мектептердің бұрынғы қызметкерлерін көріп отырмыз. Гарвардтағы профессорлардың бірі айтқандай, қандай да бір жобаның немесе бағдарламаның маңыздылығын түсіну үшін бұл жоба болмағанда не болғанын елестету жеткілікті.
Білім беру бүгінде әлдеқайда қолжетімді
Білім беру саласының проблемалары туралы айтатын болсақ, ең үлкені — теңсіздік. Сапалы білім алуға қол жеткізу бөлігінде үлкен алшақтық сақталуда. Бұл Қазақстанның солтүстік және оңтүстік өңірлері арасындағы, қалалық және ауылдық мектептер арасындағы, әртүрлі тілде оқытатын мектептер арасындағы алшақтық және балаларды іріктейтін элиталық мектептер мен әдеттегі мемлекеттік мектептер арасындағы алшақтық.
Біздің біліміміздің тағы бір жаһандық проблемасы — бізде «жаттатқызу педагогикасы» сақталып отыр. Әлемде «зерттеу педагогикасы, жобалық қызмет» — learning by doing белсенді дамып келеді. Біз түсінудің, талдаудың және өмірде қолданудың орнына есте сақтауды көбірек үйренеміз. PISA халықаралық салыстырмалы зерттеуінің нәтижелері бойынша, балалардың мектепте алған білімдерін түрлі өмірлік жағдайларда қалай қолдана алатындығы зерделенген, біздің еліміз рейтингтің ең соңында тұр.
Мен осында қоғамдағы көптеген проблемалардың түбірін көріп отырмын. Осындай көзқарасқа байланысты мектептерде бала кезінен бастап адамдарда «ештеңе маған тәуелді емес», «мен кішкентай ғана бұрамын» деген масылдық ұстанымдар басым. Егер біз мектептегі оқыту әдістемелерін функционалды дамыту жағына қарай өзгертетін болсақ, бізде кәсіпкерлер, яғни өзін-өзі және өз уақытын басқара алатын, тәуекелге баруға, шешім қабылдауға және олар үшін жауапты болуға қабілетті бастамашыл адамдар көбірек пайда болады. Мемлекеттік қызметте, әлеуметтік салада, бизнесте бізге ондай адамдар жетіспейді.
Білім берудің болашағы туралы
Білім беру болашақта мектеп немесе университет деп аталатын «қораптардың» қабырғаларымен шектелмейді. Тренд университеттердің, мектептегі білім беру жүйесінің босап қалуына қарай жүреді. Бұл орталықта оқу мекемесі, мектеп немесе университет қалады, бірақ студент кез келген жерде және кез келген басқа серіктес ұйымдарда оқитын болады. Балалар мұражайларда, саябақтарда оқып, қосымша білім беру орталықтарына бара алады. Олар әртүрлі онлайн-платформаларда өздерінің жеке оқыту траекториясын қалыптастырады және алынған сертификаттар негізгі университетте кредит ретінде есептелуі мүмкін.
Пандемия болашақты бүгінге дейін жеделдетті. Мысалы, біз цифрлық білім беру нарығы 2035-2040 жылдары триллион долларды құрайды деп ойладық. Бірақ пандемиядан кейін біз оның 2027 жылы болатынын көріп отырмыз. Қазірдің өзінде онлайн-университеттер мен онлайн-мектептер көптеп пайда болуда.
Білім беру болашақта мектеп немесе университет деп аталатын «қораптардың» қабырғаларымен шектелмейді
Бүгінгі таңда әлем университеттерінде 230 миллион студент білім алуда. Олар ЖОО-ның қабырғасына физикалық тұрғыдан кіретін адамдар. Бес жылдан кейін студенттер саны екі есеге артады — олардың саны 450 миллионға жуық болады. Бұл көрсеткіш негізінен Африка мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне тиесілі. Мұндай ағынды қамтамасыз ету үшін әлемде аптасына шамамен 40 мың адам сыйымдылығымен бір университет ашылуы тиіс.
Бірақ бір жыл ішінде бүкіл әлемде осындай ауқымдағы бір-екі жоғары оқу орны ашылады. Демек, барлық студенттер онлайн-форматта дәреже мен бағдарлама алатын болады.
Біз толығымен онлайн-форматта өтетін бакалавриат және магистратура бағдарламалары санының жаппай өсуін байқап отырмыз. Мұнда көшбасшылар — американдық жоғары оқу орындары. Бүгін Гарвард университеті немесе MIT сізге қайда тұрсаңыз да келуге дайын. Университет кампусына ешқашан бармаған болсаңыз, сіз кампусқа баратын басқа студент сияқты MBA немесе PhD дипломын аласыз. Бұл үрдісті мәскеулік университеттер де қолға алып, жаппай онлайн-бағдарламаларды іске қосты. Менің ойымша, бұл жақсы үрдіс. Бірақ ол әзірге Қазақстанда жоқ.
Магистратураны толығымен онлайн форматында іске қосу арқылы университеттер студенттің орташа жасы 35 жасты құрайтынын анықтады. Сәйкесінше, олар отбасын, жұмысын тастап, басқа елге көшпейтін адамдар.
Біз толығымен онлайн-форматта өтетін бакалавриат және магистратура бағдарламалары санының жаппай өсуін байқап отырмыз
Тағы бір тренд — толығымен онлайн-форматта жұмыс істейтін мектептер. 40 миллион американдық оқушының 5 миллионы мектепке барудан бас тартып, хоумскулинг платформаларында білім алуда. Ресейде 200 мың отбасы мектепке барудан бас тартып, «Фоксфорд», «Наши пенаты», «Интернет-сабақ» онлайн-мектептерінде оқиды. Тек Алматы мен Астанадан 15 мың қазақстандық ресейлік онлайн-мектептерде білім алуда. «Жоғары экономика мектебі» білім сапасына зерттеу жүргізді. Қорытындысында: «Фоксфорд» онлайн-мектебінде оқыту сапасы Ресей өңірлеріндегі мемлекеттік мектептерге қарағанда жоғары.
Болашақ білім берудің негізгі трансформациялық күші — бұл жасанды интеллект. Бірақ бүгінгі таңда ИИ әзірше қарапайым деңгейде қолданылады. Мыңдаған компаниялар қазірдің өзінде білім беру саласын айтарлықтай өзгертетін өнімдер мен сервистер пайда болуы үшін жұмыс істеп жатыр. Ақылды тьюторлар пайда болады, олар қажетті контентті қажетті уақытта ұсынатын болады. Бұл генеративтік жүйелердің көмегімен бейімделген оқыту деп аталады. АИ деректерді жинау сатысында тұр. Стандартты мәліметтерден басқа: жынысы, жасы, қызығушылықтары, одан да күрделі деректер тобы бар — Learning Analytics. Бұл сіздің әдеттеріңіз, шоғырлануыңыз және оқу стиліңіз туралы ақпарат. Жүйе миллиондаған адамдардан жүздеген параметрлер бойынша осындай мәліметтерді алған кезде шынымен де маңызды өнімдер пайда болады. Сонда адамзат этикалық және басқа да салдарларды талқылауы тиіс.
Мыңдаған компаниялар қазірдің өзінде білім беру саласын айтарлықтай өзгертетін өнімдер мен сервистердің пайда болуы үшін жұмыс істеп жатыр
Ата-аналарға кеңес. Балалармен көбірек қарым-қатынас жасау, оларға көбірек инвестиция салу — тіпті ақша емес, өз уақыты. Ата-аналар балалардың дамуына, білім алуына және тәрбиесіне аз тартылған. Кейде кейбіреулер олар үшін мектеп немесе балабақша бәрін жасайды деп қателеседі. Бірақ мектеп баланың өмірлік жетістіктеріне әсері бойынша үшінші орында тұр.
Ата-ананың прайм-таймы бар, әркім оны білуі керек: туғаннан 10 жасқа дейін, жасөспірімге дейін. Баланың достары пайда болғанда, қызығушылықтары кеңейтіледі, ол енді сізбен бірге емес. Ал университеттен кейін ол кетеді. Сондықтан кейде кейбір істерді және бизнесті кейінге қалдырып, оны кейінірек қолға алып, балаға көбірек көңіл бөлген жөн.
