Оқытудың креативті тәсілімен танымал болған химия пәнінің мұғалімі Ұлан Усенов өзінің жұмыс тәжірибесі туралы және әр баланың неге екінші Илон Маск екендігі туралы айтты.
Ұлан Усенов, 31 жаста, химия пәнінің мұғалімі, химия магистрі, Forbes Kazakhstan «30 under 30», «Қазақстанның 100 жаңа есімі» байқауының жеңімпазы, @wanna_be_teach
Қалыптасу туралы
Мен білімге кездейсоқ келдім. Менің отбасымда бұл салада оқыған ешкім жоқ. Бірақ менің ойымша, Құдайдан үш мамандық бар: дәрігер, философ және мұғалім. Мен ешқашан оқуды менікі деп ойлаған емеспін. Мен балаларға, қоршаған ортаға бірдеңе бере алатыныма ішкі сенімім болмады.
Мен Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-технолог «инженер-технолог» мамандығы бойынша бітірдім. Жапонияда тағылымдамадан өтіп, сол жерде магистратурада оқуын жалғастыруым керек еді. Бірақ ата-анамның өтініші бойынша Талдықорған қаласында бір жылға қалдым. Мамандық бойынша жұмыс істеуді ойладым, бірақ жалақы төмен болды. Сондықтан мен Назарбаев Зияткерлік мектебіне ассистент лауазымына жұмысқа орналастым. Әріптестер мен басшылық менің Жапониядағы оқу жоспарларым туралы білмеді және жыл бойы мені мұғалім етуге тырысты. Мен педагогика және әдіснама бойынша деңгейлік курстардан өттім, пәндік білімді қатайттым және сынақ сабақтарын өткіздім, үйірмелер өткіздім, балалармен партада отырдым, көмек бердім — интеллектуалды қолөнерші болдым. Сөйтіп, бір сәтте мектеп атмосферасына, балаларға ғашық бола бастадым. Мен Жапонияға бармай, мұғалім болып қалу туралы шешім қабылдадым
Мен өскелең ұрпақпен жұмыс істегенді, олардың тұлға ретінде қалыптасуына көмектескенді ұнатамын. Балалар шынайы, мейірімді, жанашыр. Өздерінің бұрынан бергі қасиеттері бойынша әр бала ерекше әдемі.
Қазіргі білім туралы
Қазіргі білім беру жүйесінде көптеген артықшылықтар мен кемшіліктер бар. Бір жағынан, білім беру саласына көптеген ресурстар құйылады, мұғалімдерге көп көңіл бөлінеді, жалақы көтеріледі.
Екінші жағынан, тұрақтандыру, қалыпқа келтіру үшін әлі де көптеген аспектілер бар. Ең негізгілері: мектептерді материалдық-техникалық жарақтандыру, өңірлерде Интернетке қол жеткізу және мұғалімдердің жетіспеушілігі. Нәтижесі: екі-үш ауысымдағы сабақтар. Бұл күрделі мәселелер және оларды шешу үшін үлкен жұмыс жасау керек. Көптеген нәрселер жоғалып кеткеніне қуаныштымын. Мысалы, кейбір қағаз есептер сандық форматқа ауыстырылды.
Біздің білім берудің артықшылықтарының бірі — мектепалды даярлық. Басқа елдермен салыстырғанда бізде бұл жағы әлемдегі ең мықтысы. Бірінші сыныпқа дейінгі балалар, ең болмағанда, жаза және оқи алады. Бұл белгілі бір дәрежеде өткеннің мұрасы.
Балалар бірінші сыныпқа келгенде, олардың көздері жанып тұрады. Бірақ оқу процесінде бірдеңе болып тоғызыншы сыныпқа қарай бұл жанып тұрған көздер мен білімге деген құштарлық жоқ. Статистика көрсеткендей, біздің балалар білім үшін ештеңе істемейді. Олар үшін 11 жылдық оқудың барлығы тек тестілеуге байланысты. Бұл «әлем азаматтары» туралы емес, зейін мен жаһандану туралы емес, тек грантқа түсу туралы. Баланы «шабыттандыру» — мұғалімнің басты міндеті. Бірақ бұл үшін мұғалімдердің өздері өз пәнін «жандандыруы» керек. Жылына сегіз-он оқу айы бар. Бұл дегеніміз, мұғалімдерде жылына әр баланы «шабыттандыруға» осынша ғана күн бар. Бұл үшін мұғалімдер шамадан тыс жүктелмеуі керек.
Балалар бірінші сыныпқа келгенде, олардың көздері жанып тұрады
Жалпы білім беру бойынша толық емес орта білім, яғни тоғыз сыныпты барлық балалар және тұрғылықты жері бойынша бітіруге міндетті. Бірақ мегаполистердің өсуімен мектептер мен балабақшаларға жүктеме артады. Компаниялар 10 000 адамға арналған үлкен квартал сала алады, ал жақын жерде мектеп жоқ, ешкім мән бермейді. Мұғалімдер сыныпта 30-40 бала оқитын жағдайға тап болады. Тиісінше, ешқандай жеке көзқарас туралы айту мүмкін емес.
Сонымен қатар, барлық балалар әртүрлі, олардың материалды игеру кезеңі әртүрлі, түсіндіру үшін әртүрлі мысалдар қажет. Оқытуға арналған стандартталған оқулық ең жақсы жағдайда балалардың жартысына ғана сәйкес келеді. Ал егер олар материалды түсінбесе, қалғандары не істеу керек? Сонымен мұғалімдерге қосымша жүктеме жүктеледі. Егер бұл бітіру сыныптары болса, онда бұл үлкен жауапкершілік.
Жұмыста мен көбінесе негізгі міндеттерден басқа, тәрбиелік сәттермен айналысуға тура келетін жағдайға тап боламын. Ата-ана балаға бермеген нәрсені толтыруға тырысамын. Бұл эмоционалды интеллект, өзін-өзі бағалау және өзара сыйластық туралы және тәртіптің жалпы қабылданған ережелерін сақтау қажеттілігі туралы. Сондықтан, егер ата-аналар балаларына көбірек көңіл бөлсе, олармен жиі сөйлессе мұғалімге көмек болар еді.
Мен «мағыналы ересек теориясы» ұғымын жақсы көремін. Ол әр баланың өмірінде оның жеке басын қалыптастыруда шешуші рөл атқаратын ересек адам болуы керек екендігіне негізделген. Бұл ата-ана, үлкен ағасы немесе жаттықтырушысы болуы мүмкін. Мен мұғалімдердің балалардың рөлдік моделдері болса деймін. Балалардың басты көмекшісі, қиын жағдайда жүгінетін жақыны және өмірде өздерін табуға көмектесетін ақылшысы болғанын қалаймын.
Болашақ білім туралы
Болашақ білім процестің барлық қатысушылары үшін қауіпсіз болуы керек. Бұдан физикалық, психологиялық, психикалық қауіпсіздік, қорқытуды жою. Тек ортада адам дамып, өсе алады.
Менің ойымша, болашақта білім беру аралас болуы керек. Элементтердің бір бөлігі онлайн форматқа кетуі керек, бір бөлігі офлайн режимінде қалуы керек. Алматыда Satbayev University-де енгізіліп жатқан жүйеге ұқсас. Осы университеттің бірінші курс студенттерінде пәндердің бір бөлігі жазылған материалдар түрінде оқытылады. Студенттің дәріске қатысқанын бақылайтын жүйе бар. Мектептерде ұқсас нәрсені енгізу кептеліс мәселесін шешуге көмектеседі.
Болашақтың білімі үш тілде болуы керек. Сонымен қатар, бұл стратегия дұрыс жүзеге асырылуы керек. Яғни, қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде пәндердің тең саны оқытылуы тиіс.
Болашақта мұғалімдерге қиын болады. Мысалы, төртінші ChatGPT шығарылды. Жасанды интеллект балаға өзі ешқашан жазбайтын, мұғалім түсінбейтін эссе жаза алады. Сондықтан мұғалімдер үшін тек білім беру ғана емес, жалпы әлемдік трендтерден хабардар болу маңызды.
Әр бала кез келген адам бола алады
Ата-аналарға, мұғалімдерге, бүкіл білім беру жүйесі мен мемлекетке үлкен жауапкершілік жүктеледі. Ол сыбайлас жемқорлықсыз және отбасылық, тұрмыстық зорлық-зомбылықсыз елдің болашағы, өркендеген экономика және әлемдік аренада тану туралы айтатын болсақ, бұл болашақтың нақты тұлғасы бар екенін есте ұстауымыз керек. Бұл — біздің балаларымыз.
Әр бала кез келген адам бола алады. Және бұл екі жолмен де жұмыс істейді: ол жақсы да, жаман да адам бола алады. Әр бала екінші Илон Маск немесе Джек Ма болуы мүмкін. Ересектердің міндеті — ондай баланы жіберіп алмау, оның дамуына және өзін табуға көмектесу.
