Білім беру бағдарламаларының сарапшысы, Teach for Qazaqstan қоғамдық қорының құрылтайшысы және директоры біздің тұрақты айдарымызға берген сұхбатында білім беру жүйесіндегі қандай проблемалар өткір тұрғанын және мектептердің болашақта қалай көрінетінін айтып берді.
Гүлнара Салмен, Астана қаласы, Teach for Qazaqstan қоғамдық қорының құрылтайшысы және директоры, @gulnara_salmen
Қалыптасу туралы
Мен халықаралық бакалавриаттың білім беру бағдарламаларының сарапшысымын. Менің қызметім Қазақстандағы және шетелдегі мектептерді оқытумен, кеңес берумен және тексерумен байланысты.
Teach for Qazaqstan — бұл мектепте білім беруге жүйелі өзгерістер енгізе алатын қоғамдық қор. Біздің мақсатымыз — білім беру теңсіздігін азайту және ауылдық және өңірлік мектептердің балаларына жаңа білім беру мүмкіндіктерін ұсыну. Осы мақсатты іске асыру үшін біз білім беру жүйесіне түрлі салалардың көшбасшыларын, озық мамандарын: инженерлерді, экономистерді, бизнесмендерді, журналистерді тартамыз. Оқытуды SDU университетімен бірлесіп өткіземіз. Педагогикалық қайта даярлау бағдарламасынан өткеннен кейін қатысушылар әлеуметтік тұрғыдан күрделі орыс тілі, физика немесе математика мұғалімдері бар мектептерге екі жылға жұмысқа орналасады.
Біз «Күрделі әлеуметтік контексті бар мектептер» деп айтар болсақ, біз мұғалімдер мен көптеген жүйелі проблемалар жоқ шалғай өңірлерде орналасқан мекемелерді білдіреміз. Мұндай мектептерде, әдетте, балалардың оқуға деген ынтасы төмен. Жобаға қатысушылар тек мұғалім ғана емес, тәлімгер, түрлі жобалардың бастамашысы, өзгеріс агенті болады. Олар өздерінің тәжірибесін, дүниетанымын, білімге деген көзқарасын және ең бастысы балаларға деген сенімін әкеледі. Біздің міндетіміз мектепті орналасқан елді мекеннің өсу нүктесіне айналдыру. Бұл аудан, тұтас кент немесе қаланың шеті болуы мүмкін.
Қазіргі уақытта біз бағдарламаға қатысушылардың екінші легін іріктеуді аяқтап жатырмыз. 30-ға жуық қатысушы Қарағанды облысының 10 мектебінде жұмыс істейді.
Teach for Qazaqstan 62 тәуелсіз серіктес ұйымнан тұратын Teach for All жаһандық қозғалысының бір бөлігіне айналды. Олардың әрқайсысы өз елдерінде білім беру теңдігіне қол жеткізу үшін өз контекстін ескере отырып жұмыс істейді. Біз басқа елдердегі әріптестерімізбен үнемі тәжірибе алмасып отырамыз. Жақында Жаңа Зеландияда, Үндістанда, Камбоджада және Бангладеште болдық.
Біздің өзіміздің үлкен жеңістеріміз бар. Біздің қатысушыларымыздың келуімен академиялық көрсеткіштер өскен сыныптар да бар. Жобаға қатысушылар шынымен инклюзивті орта құратын мектептер бар, онда барлық балалар өздерінің білім қажеттіліктеріне қарамастан өздерін естіген, көрген сезінеді және сабақтың белсенді қатысушылары болады.
Қоғамдық қор ретінде біз түрлі саладағы сарапшыларды балаларымызға әлем басқаша болуы мүмкін екенін айтып беретін мектептерге тартамыз. Біз балаларымыз не істегісі келетінін және кім болғысы келетінін түсінуі үшін олардың таңдауын қалдырамыз. Қордың барлық командасы мен қатысушылар әрбір бала қай жерде туылса да, қандай отбасында тұрса да, өз әлеуетін ашуға құқылы деген идеяға сенеді.
Біздің жобамыздың білім беруге енгізетін өзгерістері ең жылдам емес, бірақ тиімді және ұзақ мерзімді болады. Біз тек осылай ғана адамдардың ойлауын, ересектердің балаларға деген көзқарасын өзгерте алатынымызды білеміз.
Қазіргі білім туралы
Ағымдағы білім беру жүйесінде бала — жай ғана процестің бенефициары. Баланың дауысы, оның тілегі мен қажеттілігі ескерілмейді. Бір сәтте біз, ересектер, балаларға не керек екенін жақсы білеміз деп шештік. Сондықтан оқыту бағдарламасында баланың жеке тәжірибесімен, нақты өмірімен байланысты емес теориялар көп. Өкінішке орай, балалар тақырыптарды үйренулері керек. Менің ұстанымым, бала білім беру процесінің белсенді қатысушысы болуы тиіс. Балаларға өз білімдері үшін көбірек жауапкершілік алуға, өз бастамалары мен жобаларын жасауға мүмкіндік беру керек.
Егер біз балалардың білім беру процесінің белсенді қатысушысы болуын қаласақ, біз де, ересектер, өзгеруіміз керек. Біз оқушының пікірін, мүддесін, оның ұстанымын ескеруіміз керек. Ал бала өз ұстанымын білдіріп, не істегісі келетініне қызығушылық танытуы үшін қолайлы орта құру керек. Мұндай ортаны құру — мұғалімдердің, мектеп әкімшілігінің, ата-аналардың және бүкіл қоғамдастықтың міндеті.
Бала білім беру процесінің белсенді қатысушысы болуы тиіс
Еліміздің мемлекеттік мектептерімен ынтымақтаса отырып, мен көптеген проблемаларды көріп отырмын. Біріншісі, білім беру жүйесі халықтың өсуіне дайын болмады. Мектептердің жетіспеушілігі, сыныптардың толуы. Осының бәрі біз бере алатын білім сапасын қамтамасыз ете алмайды.
Тағы бір үлкен проблема — мемлекеттік мектептерде білім беру сапасына баса назар аударылатын және немен өлшенетін негізгі нәрсе — балалардың академиялық көрсеткіштері. Бірақ әлем де, қоғам да жылдам өзгеруде. Бүгінде білім берудің басты мақсаты — үлгерімнің жоғары көрсеткіштері. Білім берудің мақсаты XXI ғасырдың тұлғасын, әлеуметтік-эмоциялық дағдыларын, коллаборациялау дағдыларын, коммуникациясын және дағдыларын біртұтас дамытуда болуға тиіс.
Біздің білім беру жүйеміздегі назар аударуды және пысықтауды қажет ететін тағы бір маңызды жайт — әрбір мектептің өзіндік ерекшелігімен байланысты. Оның орналасуы, әртүрлі мәдени және өнеркәсіптік объектілерге қолжетімділігі, оқушылар мен ата-аналар контингенті. Сондықтан оқыту бағдарламасы ол іске асырылатын мектептің контексін ескеруі тиіс. Қарапайым мысал, ауылдық мектептерде көптеген балалар сабақтан кейін үй шаруашылығымен айналысады: пеш жағады, мал немесе бақша күтеді. Олардың үй тапсырмасын орындауға уақыты жоқ. Бұл ретте жайлы пәтерлерде тұратын балалардың оқу бағдарламасы бірдей. Әрине, білім беру бағдарламасы базалық білім, стандарттар беруі тиіс, сонымен қатар, әрбір мектептің ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Біздің білім беру жүйемізде ең ынталы мұғалімдер ең мықты оқушылармен жұмыс істейді. Бұл бiлiм беру теңсiздiгiн одан әрi арттыруға алып келедi. Сондықтан осы теңсіздік аясында таңдалған дәлелді мұғалімдер — әрбір балаға сенетін және оған қаржы салуға дайын мықты мамандар жұмыс істеуі тиіс.
Біздің біліміміздің артықшылықтары — ештеңеге қарамастан, бізде білім беру жүйесіне бейім адамдар бар. Уақыт пен өмірін мектепке арнауға дайын жас мұғалімдер пайда болады. Олар көп емес, бірақ бар.
Болашақ құру туралы
Біздің білім беру және жалпы білім беру әлемде дағдарыс, белгісіздік жағдайында. Барлығы жүйенің өзгеруі керектігін сезінеді. Мектеп енді балаларды келер болашаққа дайындамайды. Біз не болатынын білмейміз: үрдістер тез өзгеріп, табиғи апаттар, қоғамда түрлі мәселелер көтеріліп жатыр. Сондықтан мектептер құндылықтар қалыптасатын орын болуы тиіс.
Мектеп жекелеген үзілген теорияларға қарағанда жеке адамның дағдыларын, әлеуметтік-эмоциялық аспектілерін және үлкен тұжырымдамалық заттарды дамыту жағына қарай өзгеруі тиіс. Мектеп аясында біз балаға өзінің кім екенін, күшті жақтары неде екенін және оның не істейтінін түсінуге көмектесуіміз керек. Жүйе баланың өзін барынша тануына бағытталуы тиіс.
Әлемдік білім беру трендтері туралы айтатын болсақ, бәрі онлайн-форматқа қарай жылжуда. Менің ойымша, мектеп тек әлеуметтену, белгілі бір дағдыларды пысықтау, зертханалық жұмыстар жүргізу және түрлі жобаларды қорғау үшін келетін хабқа айналатын уақыт келді. Бала ересек болған сайын, оны оқыту процесі де осындай форматқа көшетін болады.
Мектеп құндылықтар қалыптасатын орын болуы тиіс
«Мектепте болып жатқан нәрсенің бәрі біздің болашағымызды болжайды» деген жақсы сөз бар. Мысалы, егер мектепте академиялық адалдық ережелері болмаса, онда елде жемқорлық пен ұрылар болмайды деп күтудің қажеті жоқ. Егер біз сыныптарда буллинг мәселелерімен жұмыс істемейтін болсақ, онда балалар осы нормамен өсіп, қоғамға бір-біріне қатысты осындай көзқарас әкелетінін түсіну керек. Біздің барлығымыз болашақта қандай қоғамда өмір сүргіміз келетіні туралы ойлануымыз керек.
