Ақша — жеке бизнес ашудың міндетті шарты. Бастапқы немесе жарғылық капитал кез келген салада қажет: сауда, өндіріс, логистика және басқалар. Жеке жинақ ақша, үшінші тұлғалардың инвестициялары немесе кредит және ЖК үшін жарғылық капитал бола алады. Қазақстанда кәсіпкерлер банктен несие ала алады немесе мемлекеттік жеңілдікті несиелеуді пайдалана алады.
Қазақстанда бизнесті нөлден бастауға немесе жұмыс істеп тұрған бизнесті дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламалар әзірленді. Кәсіпкерлер мемлекеттік несиені субсидия түрінде ала алады. Шағын бизнес үшін мұндай кредит беру мемлекеттің кредит мөлшерлемесі бойынша пайыздардың бір бөлігін төлеуін болжайды. Бұл ЖК-ға түсетін қаржылық жүктемені айтарлықтай төмендетеді.
Қазақстандағы бизнесті несиелеу тәжірибесі
Қазақстанда ЖК үшін несиелер шағын және орта бизнесті қолдаудың маңызды қаржы құралына айналды. Субсидиялау және кепілдік беру бағдарламалары әзірленіп, белсенді енгізілуде. Мемлекеттік жеңілдікті кредит мемлекет басым деп таныған экономика секторларында жұмыс істейтін кәсіпкерлерге беріледі. Оларға мыналар жатады:
— агроөнеркәсіптік сектор
— өнер
— туризм
— білім беру саласы
— көлік
— жеңіл өнеркәсіп
— медицина
— жиһаз, құрылыс материалдары өндірісі
— машина жасау
— тау-кен өндіру саласы және металлургия.
Шағын бизнес үшін мемлекеттік кредиттер — бұл шағын қалалар мен ауылдардағы кәсіпкерлерді қолдау, белгілі бір салаларды дамыту бағыты, ЖК үшін валюталық тәуекелдерді төмендету. Мемлекеттің бизнесті қаржылай қолдауы ғана емес, ақпараттық қолдау мен оқыту бағдарламаларын ұсынуы маңызды.
Қазақстанда шағын бизнесті дамытуға арналған мемлекеттік қайтарымсыз кредит кәсіпкерлерге қарсы міндеттемелер жүктейді. Жеңiлдiктi кредит бағдарлама көздейтiн мақсаттарға бағытталуы тиiс. Мақсатсыз пайдалану мемлекеттік қолдаудан айыруға және қаржылай көмектің барлық сомасын қайтаруға алып келеді.
Мемлекет бизнесті несиелеуге қалай көмектеседі
Өз ісін нөлден бастау немесе өндірісті дамыту — бұл кәсіпкерлерге үлкен қаржы жүктемесі. Бизнеске арналған несиелер ЖК мен компанияларға қиындықтарды еңсеруге көмектеседі. Арнайы құрылған «Даму» қорының көмегін ескере отырып, мемлекеттік несиені пайызсыз немесе қайтарымсыз деп те атайды. Мұндай көмектің маңызды қаржы құралы — субсидиялау. Субсидия кредиттің қайтарымсыз бөлігін білдіреді, оның мақсатты пайдаланылуын бизнесмен құжатпен растауы тиіс. Өз тарапынан ЖК шағын бизнесті дамытуға арналған қайтарымсыз кредит бағдарламасында көзделген қарсы міндеттемелерді орындауы тиіс.
Шағын бизнес үшiн процентсiз кредит бойынша ставканы мемлекет арнайы құрылған қор арқылы субсидиялайды дегендi бiлдiредi. Субсидиялау алгоритмі мынадай:
— бизнесмен банктен қарыз алады
— беру мақұлданған жағдайда кәсіпкер банк арқылы қорға өтінім береді
— қор құжаттарды қарайды: төлемдер шарттары мен кестесі
— субсидия кәсіпкер кредит беретін банкке аударылады.
Қазақстандағы шағын бизнес үшін қор субсидиялаған жеңілдікті кредиттер пайыздық мөлшерлеме бойынша қаржылық жүктемені айтарлықтай төмендетеді. Кәсіпкер 7% төлейді, ал айырмашылықты «Даму» төлейді.
Жеңілдікті көмектің тағы бір түрі — кепілдік алу. Несие ақшасын алу үшін банкке кепіл беру керек. Мемлекет «Даму» қоры атынан банк алдында кепілгер бола алады. Кепілдікті сақтау үшін кәсіпкер мерзімінде қарсы шарттарды орындауға міндетті. Кепілдік мөлшері кәсіпкерлердің түрлі санаттары үшін 50%-дан 85%-ға дейін құрайды. Кепілдіктер инвестициялық мақсаттағы қарыздарға беріледі. Бұл үй-жайларды, жабдықтарды сатып алу, өндірісті дамыту, оны жаңғырту, еңбек жағдайын жақсарту. Сондай-ақ айналым капиталын толықтыруға және маңызды есеп айырысуларды жүргізуге арналған сомаларға кепілдік беріледі: салық міндеттемелері, жалақы төлеу, шикізат пен тауарларды сатып алу.
Мемлекеттік кредит беру бағдарламалары
Қазақстанда бизнеске арналған жеңілдікті шарттармен бизнесті құруға немесе дамытуға арналған кредиттер мынадай бағыттар бойынша беріледі:
— микробизнес
— шағын кәсіпкерлік
— орта және ірі бизнес
— өңірлік бағдарламалар
— әлеуметтік кәсіпкерлік сала
— қор биржалары — KASE, АХҚО.
Жеңілдікті қарызды шартты түрде пайызсыз деп атауға болады, себебі бизнесмендер қызмет түріне қарай 7%-10% шегінде мөлшерлеме төлейді. Қалған соманы «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры өтейді.
Бірыңғай кешенді бағдарлама әзірленді, онда әрбір субъект үшін мынадай шарттар көрсетілген:
— қарыздың ең жоғары сомасы
— кепілдік сомасы
— мөлшерлеме
— кепілдік мерзімі
— қарсы міндеттемелер.
Шарттар жоғарыда санамаланған кредит беру бағыттарына байланысты. Нақтырақ айтсақ, «Даму» қоры қандай және оларды жеңілдікпен несиелеуге қалай қатысу керектігін қарастырайық.
Мемлекеттен бизнесті дамыту үшін жеңілдікті несиені қалай алуға болады
Қор мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде кәсіпкерлерді жеңілдікпен несиелеу үшін құрылған. «Даму» тікелей кредит бермейді, қолдау серіктес болып табылатын банктер арқылы жүргізіледі. Пайызсыз қарыз алу немесе сыйақы мөлшерлемесін едәуір төмендету үшін банкке өтінім беріп, мақұлдауды күту керек. Содан кейін құжаттар пакеті ЖК өтінішімен бірге «Даму» акционерлік қоғамына беріледі, онда қарау жүріп жатыр. Оң жауап болған жағдайда субсидиялау шартына қол қойылады.
Жеңілдікті субсидиялау немесе кепілдік беру туралы шартқа қол қою үшін мынадай құжаттар талап етіледі:
ЖК — төлқұжат және ЖК талоны, айналым көлемі көрсетілген соңғы жылғы үзінді
ЖШС — басшының куәлігі және оны тағайындау туралы бұйрық, ұйымның мөрі, қол қою үлгісі, жарғы және өткен жылғы кезеңдегі айналым бойынша үзінді көшірме.
Алынған соманың мақсатты пайдаланылуын құжаттамалық растау міндетті болады. Сондай-ақ кәсіпкер жеңілдікті мөлшерлемені алу кезінде қабылдайтын қарсы міндеттемелерді орындау. Төлем құжаттарын, шот-фактураларды, жүкқұжаттарды айналым капиталын толықтыру ретінде пайдаланылатын қаражатты алғаннан кейін бір ай ішінде көрсету қажет. Егер ақша инвестициялауға кеткен болса, онда оның мақсатты пайдаланылғанын растайтын құжаттар екі айдан кейін ұсынылады.
Егер кәсіпкер немесе компания мақсатты пайдаланылуын құжатпен растай алмаса, мемлекеттік қолдау күшін жояды. Ал бұл қарыз алушы банкке 22%-25% -дан кем емес толық несие мөлшерлемесін төлейтінін білдіреді. Сондай-ақ ол қорға жеңілдіктер бойынша енгізілген соманы қайтаруға міндетті болады.
Қорытынды
Қазіргі уақытта қызметі басым салаларда жүргізілетін кәсіпкерлердің көпшілігі жеңілдікті кредиттеуге өтінім бере алады. Құжаттарды тікелей банкте немесе қор бөлімшесінде, сондай-ақ онлайн режимде тапсыруға болады. Тексеру кезінде ЖК төлем қабілеттілігі және оны қаржыландыру қажеттілігі бағаланады. Мақұлданған жағдайда тараптар шартқа қол қояды.
Қорытындылай келе, жеңілдікті несиелендірудің мемлекеттік бағдарламасына қатысудың мынадай артықшылықтарын атауға болады:
— қайтарымсыз қаржылық көмек алу
— өз ісін қысқа мерзімде кеңейту мүмкіндігі
— кредиттік түсімдер есебінен айналым қаражатының едәуір ұлғаюы
— инвестициялаудан кейін үлкен пайда алу.
Қарыз сомасы мақсатына қарай 5 миллион теңгеден 20 миллион теңгеге дейін құрайды: айналым қаражатын толықтыру немесе өз ісіне инвестициялау. Өтеуді 24 айдан 36 айға дейінгі мерзімде жүргізу керек. Бірақ мемлекеттің қолдауының арқасында қаржылық жүктеменің айтарлықтай төмендеуі соманы қиындықсыз өтеуге көмектеседі.
