Қозыбаев Университетінің экс-проректоры, зерттеуші, биотехнолог және инноватор Дамел Мектепбаева қазақстандық білім берудің артықшылықтары, американдық мектептермен айырмашылығы және болашақта бәрімізді күтетін өзгерістер туралы.
Дамель Мектепбаева, Бостон қаласы, Kozybayev University экс-проректоры, зерттеуші, @damelmektep
Қалыптасу жайында
Мен балаларды жақсы көремін. Оқыту — менің бейімділігім. Маған жастардың жеңіл энергиясы мен университет рухы ұнайды. Күйеуім екеуміз Бостонда тұрамыз. Бұл американдық университеттердің эпицентрі, ал қаладағы халықтың 80%-ы жастар. Маған осында тұру өте ыңғайлы.
Жұбайымның осында магистратура бағдарламасына түсуіне байланысты АҚШ-қа көшіп келдік. Мен зерттеу жұмыстарын жалғастырып, білім беру жобасында — жазғы мектептерде қашықтан жұмыс істеймін. Бұл Ақмола облысындағы Родина ауылының базасында құрылған ауылдық мектептерге арналған жазғы мектептер. Одан бөлек, басқа да шағын жобалармен қашықтықтан айналысамын.
Қоғамға тек білім беру арқылы үлкен өзгерістер енгізуге болады. Егер бізде сапалы білім болса, білікті дәрігерлер, сапалы жолдар, кәсіби инженерлер, аспаздар, технологтар және т.б. болады.
Қазіргі білім туралы
Барлық басқа салалар сияқты, бүкіл әлемдегі білім беру жүйесі де үлкен өзгерістерге ұшырауда. Бұл технология тез дамып келе жатқандықтан болады. Егер Қазақстан туралы айтатын болсақ, бізде барлық процестер біршама баяу жүруде. Себебі ата-аналарымыз оқыған кеңестік білім беру жүйесіндегі әдістер әлі күнге дейін қолданылады. Оған қоса, қазіргі заманғы тәсілдер де бар. Яғни, стильдер араласады. Ал біз білім берудегі өз жолымызды әлі тапқан жоқпыз.
Біздің қоғамда адамдар білімнің құндылығын түсінеді. Бұл біздің артықшылығымыз. Ата-аналар балаларын дамытуға дайын. Тіпті орташа табысы бар отбасы ай сайын баланың білімі үшін қомақты сома беруге, шетелге оқуға жіберуге, әртүрлі курстар үшін төлеуге қарсы емес. Барлық елдерде білімге мұндай басымдық берілмейді.
Ал кемшілігіміз — бағалар мен рейтингтерге ұмтылу кезінде балалар жиі естілмейді. Баламен эмоционалды байланыс жоғалады. Тағы бір қиындық — мектептер мен сыныптардың көптігі. Мұғалімдердің әр балаға назар аударуға уақыты жоқ. Осы мәселеде американдық мектептерде басқаша. Олар эмоционалды интеллектті дамытуға баса назар аударады, балаларды эмоцияларын түсінуге және басқаруға үйретеді. Мысалы, балалар күні бойы өздерін қалай сезінетінін айту керек күндер бар. Басқа күні олар бәріне «рахмет» айтуы керек. Біз керісінше, «жұмсақ дағдылар» мен эмоционалды компонентті жіберіп алып, hard skills-ке көбірек көңіл бөлеміз.
Барлық басқа салалар сияқты, бүкіл әлемдегі білім беру жүйесі де үлкен өзгерістерге ұшырауда
Біздің мектеп бағдарламамызға енгізілген білімнің көлемі өте ауқымды. Бірақ оның көп бөлігі баланың тіпті есінде жоқ. Сондықтан көлемді азайтып, сапасын арттырған дұрыс. Биология сабақтарынан мысал келтірейін. Пән бағдарламасында жәндіктер, ботаника, адам денесі және тағы басқалар бар. Бірақ егер сіз ересек адамнан биология сабағынан не есінде қалғанын сұрасаңыз, көбінесе аталық пен аналық туралы жауап аласыз. Сонда баланы жүктеудің мәні неде? Егер бұл менің қолымда болса, мен биология бағдарламасында бала үшін білу өте маңызды деген нәрсені ғана қалдырар едім. Мысалы, органдар қалай жұмыс істейді, адамдар неге ауырады және алғашқы көмек қалай көрсетіледі.
Білім берудің болашағы туралы
Бүгінгі таңда мұғалімнің рөлі айтарлықтай өзгерді. Егер бұрын мұғалім ақпараттың жалғыз көзі болса, қазір бала деректердің көп бөлігін ғаламтордан алады.
Ғаламтордан бірде-бір мұғалім асып түсе алмайды. Сондықтан технологияны білім беру процесіне белсенді қосу керек. Мұнда, Штаттарда мен мұғалімдердің, ата-аналардың және оқушылардың өздері білім беруде болып жатқан өзгерістерге және жалпы жаңа шындыққа қалай бейімделетінін көремін. Олар заманауи технологиялар мен әртүрлі AI мүмкіндіктерін пайдаланады. Біз әлі де инновациядан бас тартамыз. Егер бала қандай да бір жүйені пайдаланса, біз оны сол үшін ұстап алуға тырысамыз. Заманауи тәсілдерден қорқудың қажеті жоқ. Технологияны қолдану бізге білім беру процесін қызықты етуге мүмкіндік береді. Егер бұрын мұғалімдердің арсеналында тек тақта болса, қазір бізде әртүрлі бейнелер, анимациялар, ойындар бар.
Бастысы технология балаға бере алмайтын адами қасиеттер мен құндылықтарға баса назар аудару керек. Жасанды интеллект эмоцияны, баланың жағдайын сезіне алмайды, ол оған шын жүректен тәлімгер бола алмайды. Себебі білім тек білім ғана емес, сонымен қатар тәрбие. Егер біз заманауи технологиялар мен soft skills, эмоционалды интеллекттің сауатты симбиозын жасай алсақ, онда біз ел ретінде барлық көрсеткіштер бойынша айтарлықтай өсеміз.
Болашақта ғылым пәндері: биология, химия, физика және математика бірге оқытылуы керек. АҚШ-та бұл тәсіл қазірдің өзінде қолданылады. Пән Science — «Ғылым» деп аталады. Сабақта белгілі бір құбылыстар әртүрлі ғылымдар тұрғысынан талданады. Бұл кешенді тәсіл материалды жақсы есте сақтауға мүмкіндік береді.
Технология, жасанды интеллект қарқынды дамитын болады. Біз бәріміз жаңа шындыққа бейімделуіміз керек. Үнемі және көп оқу, құзыреттілікті арттыру, өмірдің әртүрлі салаларынан білім алу қажет болады. Уақыт өте келе IT саласындағы білім мен дағдылар қазіргі ағылшын тілін білу сияқты қажетті және негізгі салаға айналады.
Егер бұрын дәрі-дәрмекті жасау үшін алты жыл қажет болса, енді оны бір жыл ішінде жасауға болады. Өйткені барлық процестер автоматтандырылған. Бұрын бірнеше айға созылған эксперимент роботтар мен бағдарламалардың арқасында екі апта ішінде жүзеге асырылады. Бұл IT, инженерия және биотехнология барлығы біріктірілгендіктен мүмкін болды. Ғылымдардың түйіскен жерінде прогресті одан әрі алдыға итермелейтін керемет жобалар пайда болуда және пайда болады.
