Қазақстанның жылдам дамып келе жатқан ірі білім беру жобаларының бірінің тең негізін қалаушы Әділхан Рахымбеков алты жыл ішінде 20 мыңнан астам оқушы оқыған, біздің тұрақты айдарымызға берген сұхбатында білім беру жүйесіндегі негізгі проблемалар мен болашақта бізге келетін үрдістер туралы айтып берді.
Әділхан Рахымбеков, 29 жас, Алматы қаласы, СЕО және co-founder Abay Academy, @abay.academy
Қалыптасу туралы
2018 жылдан бастап біз достарымыз бен әріптестерімізбен бірге Abay Academy білім беру жобасын басқарамыз. Бастапқыда оқушыларға арналған қосымша білім беретін оқу орталығы ретінде жұмыс істедік, емтихандар мен ҰБТ-ға офлайн-форматта дайындықпен айналыстық. 2020 жылы пандемия кезінде біз онлайн оқыту бағытын аштық. Қазақстанда синхронды оқыту саласында ұсыныстар аз болып, бірақ біздің курс кеңінен танымал болды.
Қазіргі уақытта мұғалімдердің жетіспеушілігіне байланысты біз ай сайынғы жазбалар бойынша белгілі бір деңгейге жеттік. Бізде айына 50-ден астам мұғалімді жұмысқа ала алмаймыз. Біз тіпті өзіміздің ішкі оқуымызды іске қостық, бірақ бұл жүктемені жеңуге көмектеспеді. Сондықтан біз интерактивті оқыту мүмкіндігімен білім беру порталын құрдық. Мұндай пішімде педагогтардың тек контент жасау кезеңінде ғана қатысуы қажет. Оқыту үдерісімен цифрландыру айналысуда.
Оқытудың барлық үш форматы қатар жұмыс істейді. Болашақта деректерді, метриканы көбірек енгізіп, бүгінгіден қалай тиімдірек бола алатынымызды түсіну үшін IT-технологиялармен терең айналысатын боламыз.
Abay Academy-дің барлық тең негізін қалаушылардың қосымша білім беру саласында тәжірибесі бар. Кәсіби жолдың басында математикадан репетитор ретінде жұмыс істеп, оқушыларды емтихандарға дайындадық. Содан кейін Алматыда ірі білім беру жобасында бірге жұмыс істедік. Әріптестерінің бірі өңірлік директор, екіншісі оқу-әдістемелік бөлімнің директоры болды, математика бойынша оқулықтар жасадық. Мен маркетинг жөніндегі директор болдым. Азат Жасұлан екеуміз бір мектепті — дарынды балаларға арналған Павлодар гимназиясын бітірдік. Сол кезде бізге мектеп директоры үлкен ықпал етті. Ол өз бетінше облысымыздың түрлі ауылдарына талантты балаларды іздеп барды. Оның жұмысқа және оқушыларға деген көзқарасы бізді білімді өзіміздің негізгі қызмет бағытымыздан таңдауға шабыттандырды.
Қазіргі білім туралы
Біздің қазақстандық біліміміз шындықтан ажыратылған. Мектеп бітіргеннен кейін түлек қазіргі жағдайға дайын болуы, қайда оқуға түскісі келетінін және кім болғысы келетінін түсінуі тиіс. Бірақ іс жүзінде 11 және 12 сынып оқушылары тек емтиханға дайындалатынын көріп отырмыз. Олар терең жұмыс істемейді, жұмысқа алу кезінде оларға көмектесетін біліктілік алмайды. Білім мен дағдыға емес, белгілер мен баллға басымдық беріледі.
Мұғалімдер балаға қалай әсер ететінін түсінбейді. Интернет пен бірыңғай дерекқор болмаған өнеркәсіптік дәуірде мұғалім білімнің жалғыз көзі ретінде әрекет етті. Бала оған толық сенген. Бүгінде кез келген ақпаратты бір-бірден табуға болады. Сондықтан оқытушы қазіргі заманда тәлімгер ретінде әрекет етуі тиіс: алған білімдерін қолдану процесін бағыттау, көмектесу және ұйымдастыру.
Елде оқытушылар құрамының қартаю проблемасы бар. Жас мамандар жетіспейді. Бұл бағытта жұмыс жүргізіліп жатқанына қарамастан: оқытушының мәртебесі артуда, педагогикалық ЖОО-ға түсушілерге қойылатын талаптар артты. 7-10 жыл бұрын бұл мамандыққа қалдық қағидаты бойынша барған болатынбыз. Өтпелі балдан сәл артық жинағандар мемлекеттік грантқа үміт арта алды. Біздің балаларымызды өздері ең нашар оқушылар оқытқан. Салыстыру үшін, Сингапурда үздік мектеп түлектерінің 30% педагогтарға барады. Себебі олардың жалақысы орасан, олар шынымен де жоғары бәсекеге қабілетті.
Барлығы айтып отырған білім берудегі тағы бір үлкен проблема — әлсіз инфрақұрылым. Қазақстанның шалғай бұрыштарында цифрландырудың болмауы. Біз бұл мәселенің шешімін өз бетімізбен табуға тырыстық, тіпті интернетсіз жұмыс істейтін LMS-платформаларды, сервистерді әзірледік. Бірақ бұл платформалардың ішіндегі контент жаңартылмайды, сәйкесінше, оларға үнемі келіп, материалды жүктеу қажет.
Бар проблемалар бір ұрпақ ішінде тез шешілмейді. Ол үшін тұрақты экономикалық және геосаяси шындық қажет. Педагогтардың креативтілікті дамыту және қолдану мүмкіндіктері болуы тиіс, оларда «қағаз жұмысы» аз болуы тиіс. Егер осы факторлардың барлығы бірігсе, екі-үш ұрпақтың ішінде біз нәтижені көре аламыз.
Болашақ құру туралы
Білім берудің болашағы дербестендіруде. Біз мұны өз цифрларымыз бен көрсеткіштерімізден көріп отырмыз. Біздің компанияда да осы бағытта жұмыс жүргізудеміз. Оқытуды дербестендіру дегеніміз не? Бұл әрбір оқушының қабілеттері мен қажеттіліктеріне байланысты белгілі бір білім мен дағдыларды алу мүмкіндігі.
11-сынып оқушысы ҰБТ тапсыру үшін 5-11 сыныптарда өткен 550 микро-тақырыпты білуі қажет. Бұл ретте оқушы қандай тақырыптарды жақсы меңгергенін, ал немен жұмыс істеу керектігін түсінбейді. Біз қосымша білім беру өкілдерінің алдында қысқа мерзім ішінде, әдетте, алты айға жуық уақыт ішінде баланы барлық тақырыптар бойынша дайындау міндеті тұрғанына тап боламыз. Бұл жағдайда бізде дербестендіру қалай жұмыс істейді? Оқушы онлайн режимінде жарты сағаттық тесттен өтеді және машиналық оқыту қандай уақыт аралығында және қандай да бір міндетті қаншалықты дұрыс шешкенін анықтайды. Қорытындысында біз ҰБТ-ны 100% -ға тапсыру үшін қанша тақырыпты зерделеу керектігін және қандай мерзімділікпен айналысу керектігін нақты талдау жасаймыз. Яғни, заманауи технологиялар мен құралдар бұл мәселені шешуге оңай мүмкіндік береді.
Сондықтан болашақта жасанды интеллект пен басқа да заманауи технологиялар оқытушылардың көмекшілері рөлінде болуы тиіс. Дағдылы міндеттерді машиналар орындайтын болады. Ал оқытушының өзі ұйымдастырушылық шығармашылық бірлігі болып, осы процестің бәрін жасайды. Сәйкесінше, ол технологияны түсінуі және оны шебер пайдалануы, жартылай бағдарламашы, жартылай оқытушы болуы тиіс.
Университеттерде «микродиплом» деген ұғым бар. Бұл қысқа курстар, бағдарламалар, онда «сусыз» тек тар бағытта білім беріледі. Бұл болашақта сұранысқа ие болатын үрдіс.
Егер алыс болашақ туралы айтатын болсақ, онда маған футуристік көрініс көрінеді. Мысалы, балалар тарих сабағында VR-көзілдірік киіп, виртуалды шындық кеңістігінде осы оқиғаларды бақылайды. Немесе нақты фактілерге негізделген арнайы ойындар жасалады. Бала өзін тарихи оқиғаның қатысушысы ретінде сезініп, сюжеттен өтіп, моральдық жағын өз бетінше анықтай алады. Мен дәл осындай білім алуды күткім келеді, өйткені балалар әлі де уақытын гаджеттермен, ойындармен өткізеді, егер олар бұдан айтарлықтай пайда тапса жақсы болар еді.
